«Χριστούγεννα στεγνά και Φώτα χιονισμένα
Χαρά σε κειο το γεωργό, πο ΄χει πολλά σπαρμένα»
λευκαδίτικη παροιμία
Στη Λευκάδα σημειώνεται ένα μοναδικό έθιμο στον ελλαδικό χώρο τη μέρα των Θεοφανείων. Κατά τη διάρκεια της τελετής του αγιασμού των υδάτων, στην τρίτη κατάδυση του σταυρού στη θάλασσα, όταν οι πιστοί βουτούν για να τον ανασύρουν και ο ιερέας ψάλλει για τρίτη φορά το «Εν Ιορδάνη», οι Λευκαδίτες και οι Λευκαδίτισσες βουτούν στη θάλασσα πορτοκάλια. Συνήθως είναι τρία πορτοκάλια δεμένα με σπάγκο, κλωστή ή σχοινάκι τα οποία βουτούν τρείς φορές στη θάλασσα και στη συνέχεια τα παίρνουν στα σπίτια τους. Εκεί συνήθιζαν να τα τοποθετούν στις εικόνες ή ανάμεσα στα άλλα φρούτα του σπιτιού, καθώς θεωρούνται ευλογημένα. Την επόμενη χρονιά πετιούνται στη θάλασσα τη μέρα των Θεοφανείων και είναι χαρακτηριστικό ότι επιπλέουν, καθώς είναι πιο ελαφριά. Το έθιμο αυτό εντοπίζεται μόνο στην πόλη της Λευκάδας, αν και παραγωγή πορτοκαλιών έχουν διάφορα χωριά που βρίσκονται στα παράλια του νησιού. Η επικρατούσα άποψη για την προέλευση αυτού του εθίμου αναφέρεται στην περίοδο της Ενετοκρατίας. Κατά πάσα πιθανότητα η τελετή του αγιασμού των υδάτων πραγματοποιούνταν στη Μεγάλη Βρύση. Σε αυτή την περιοχή βρίσκονταν αρκετά από τα κτήματα των μεγαλογαιοκτημόνων, όπου μεταξύ άλλων καλλιεργούνταν πορτοκάλια. Σύμφωνα με αυτή την άποψη οι μεγαλογαιοκτήμονες βουτούσαν πορτοκάλια στο νερό κατά τον αγιασμό, ώστε να ευλογηθεί η παραγωγή τους. Η παραπάνω εξήγηση – θεωρία για την προέλευση του εθίμου, αν και επικρατούσα (αν όχι η μοναδική), δημιουργεί ερωτηματικά. Θα περίμενε κανείς στη θέση των πορτοκαλιών να βρίσκεται το αμπέλι ή η ελιά. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι σε καμία περίοδο της ιστορίας της Λευκάδας δεν κυριαρχεί στην αγροτική οικονομία η καλλιέργεια εσπεριδοειδών. Αντίθετα η κυριαρχία της αμπέλου και της ελιάς είναι ξεκάθαρη. Την περίοδο της Ενετοκρατίας, με την κτηνοτροφία να υποχωρεί σημαντικά, η αγροτική οικονομία του νησιού σχεδόν ταυτιζόταν με την καλλιέργεια της αμπέλου και της ελιάς. Κατ΄επέκταση η καθημερινή ζωή, η εργασία, οι αντιλήψεις, τα έθιμα και όλες σχεδόν οι πτυχές της ζωής του αγροτικού, τουλάχιστον, πληθυσμού σχετίζονταν με αυτές τις καλλιέργειες και τα προϊόντα τους. « Αρκετές πληροφορίες σχετικά με την αγροτική παραγωγή και τα προϊόντα που παρήγαγε η Λευκάδα κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας παίρνουμε από την έκθεση του Προνοητή Θαλάσσης Φραγκίσκου Γριμάνη προς την σύγκλητο των Ενετών το 1760. Ο Γριμάνη αναφέρει ότι η Λευκάδα παρήγαγε ποικιλία δημητριακών και λινάρι, ότι υπήρχε πλεόνασμα για το λάδι, το κρασί και το τυρί, το οποίο πλεόνασμα στελνόταν στην Βενετία, αλλά κάνει λόγο επίσης και για εισαγωγή μικρών ποσοτήτων σιτηρών, κρεάτων και καυσόξυλων κυρίως από την όμορη Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τα στοιχεία των εισαγωγών και εξαγωγών του νησιού δείχνουν πως η παραγωγή σιτηρών της Λευκάδας δεν επαρκούσε για τις ανάγκες των κατοίκων (γι’ αυτό και οι εισαγωγές σιτηρών από την Οθωμανική Αυτοκρατορία). Στην ίδια έκθεση αναφέρονταν τα κύρια εξαγόμενα προϊόντα του νησιού, τα οποία ήταν: κριθάρι, βρώμη, λάδι, οίνος, όσπρια, λιναρόσπορος, καρύδια και αμύγδαλα, βαφικοί κόκκοι, μετάξι, λεμόνια και κίτρα, τυρί, βούτυρο και πρόβιο μαλλί (Μαχαίρας, 1951 και Ροντογιάννης,1980).» [Κ.Θωμάς «οι τοπικές ποικιλίες της Λευκάδας»]. Στο παραπάνω απόσπασμα αναφέρονται ως εξαγόμενα προϊόντα λεμόνια και κίτρα, αλλά όχι πορτοκάλια. Τα εσπεριδοειδή σε καμμία χρονική περίοδο δεν αποκτούν κεντρικό ρόλο στην αγροτική παραγωγή της Λευκάδας, παρά την αύξηση της καλλιέργειάς τους ειδικά το 2ο μισό του 20ου αιώνα. Σύμφωνα με τον Π. Κοντομίχη στο βιβλίο του «Τα Γεωργικά της Λευκάδας» κυρίως δύο ποικιλίες πορτοκαλιών καλλιεργούνταν στη Λευκάδα, οι ματόζα και σαγκουίνι. Ρ.Χ.Τ.
