Ο καθηγητής Νίκος Φίλιππας μιλά στο lefkadapress για το βιβλίο του , «Τα χρήματα δεν φυτρώνουν στα δέντρα» 

 

Της 

Βιβιάννας Βαρδή 

 

Είχαμε τη χαρά να συνομιλήσουμε με τον συμπατριώτη μας   πανεπιστημιακό καθηγητή και Πρόεδρο του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού, Νίκου  Φίλιππα με αφορμή το βιβλίου με τον ευφάνταστο τίτλο «Τα χρήματα δεν φυτρώνουν στα δέντρα». Πρόκειται για ένα βιβλίο που αγγίζει τα παιδιά σε ένα τομέα ιδιαίτερα δύσκολο όπως είναι η οικονομία και που σπάνια συναντάμε ανθρώπους να ασχολούνται με την χρηματοοικονομική  εκπαίδευση και ενδυνάμωση των παιδιών.  

 

* Κύριε Καθηγητά μιλήστε μας για τις πρωτοβουλίες που έχετε αναλάβει προκειμένου να ενισχύσετε τον χρηματοοικονομικό εγγραμματισμό (αλφαβητισμό ) των Ελλήνων μαθητών, θα θέλαμε να σας εστιάσουμε στο βιβλίο σας «τα χρήματα δεν φυτρώνουν στα δέντρα» και να σας ρωτήσουμε πως προέκυψε η ιδέα να γράψετε ένα βιβλίο χρηματοοικονομικών που να αφορά μικρούς μαθητές; 

 

Το βιβλίο αυτό κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο του 2019  και αποτελεί το πρώτο βιβλίο χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης και ενδυνάμωσης για παιδιά ηλικίας 10 έως 12 ετών στη Ευρώπη.     

Ξεκίνησα να διαβάζω τη σχετική βιβλιογραφία και το 2014 έγραψα το πρώτο βιβλίο χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης για παιδιά με τίτλο «Αποταμιεύοντας  για το μέλλον μας ». Το βιβλίο αυτό το παραχώρησα στην Interamerican η οποία ανέλαβε την έκδοση  (2015) και την δωρεάν διανομή ,πάνω από 3000 βιβλία, σε πολλά σχολεία στα πλαίσια της  επιτυχημένης στρατηγικής Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης που ακολουθεί .

 

Το 2017 εξέδωσα το δεύτερο βιβλίο για παιδιά με τίτλο « Προγραμματίζοντας για το μέλλον μας » πάλι μέσω της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης της Interamerican το οποίο μοιράσθηκε σε πάνω από 2000 παιδιά .

Ως εκ τούτου το βιβλίο μου «Τα χρήματα δεν φυτρώνουν στα δένδρα » αποτελεί το τρίτο  βιβλίο χρηματοοικονομικής  εκπαίδευσης και ενδυνάμωσης για παιδιά όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη αλλά το πρώτο το οποίο διατίθεται στο ευρύ  κοινό .

Τα άλλα δύο έχουν εξαντληθεί και δεν θα κυκλοφορήσουν ξανά. 

* Ο τίτλος «τα χρήματα δεν φυτρώνουν στα δέντρα» φαίνεται να έχει πολλούς αποδέκτες.  Γονείς, εκπαιδευτικούς, υπεύθυνους χάραξης εθνικής εκπαιδευτικής πολιτικής, μέσα μαζικής ενημέρωσης. Ποιες οι ευθύνες όλων όσων διαμορφώνουν οικονομική συνείδηση και τι λάθη έχουν γίνει στην χώρα μας;

 

Ο ιδιωματισμός  αναφέρθηκε για πρώτη φορά  σε εφημερίδα τη Μεγάλης Βρετανίας το 1891 και από τότε χρησιμοποιείται συχνά σε ολόκληρο τον Δυτικό Κόσμο . Στην χώρα μας υπήρχε μία ανάλογη έκφραση «τα λεφτά  δεν τα βρίσκουμε στον   δρόμο » η οποία σταμάτησε να χρησιμοποιείται στις αρχές της δεκαετίας του 1980 ,όταν η χώρα άρχισε να υπερδανείζεται …

Η φράση αυτή δηλώνει ότι πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί με τα χρήματα , διότι για να αποκτηθούν χρειάζεται κόπο και προσπάθεια  . 

Πραγματικά η φράση αυτή έχει πολλούς αποδέκτες γιατί  εδώ και δεκαετίες η χρηματοοικονομική άγνοια (financial ignorance)   αλλά και η ψευδαίσθηση της γνώσης (illusion of knowledge) ιδιαίτερα στην περίοδο της χρηματοπιστωτικής  κρίσης κατάργησαν κάθε έννοια χρηματοοικονομικής υπευθυνότητας αποπροσανατολίζοντας την κοινωνία και παρέσυραν τους πολίτες  σε δήθεν εύκολες λύσεις .Προφανώς εκείνες οι κυβερνήσεις που διαχρονικά υπερδανείστηκαν και μοίρασαν τα χρήματα δεξιά και αριστερά για να κερδίσουν την ψήφο ορισμένων κοινωνικών ομάδων   έχουν τις ευθύνες στους για την χρηματοοικονομική κρίση , όχι όλοι φυσικά και όχι όλοι  το ίδιο μερίδιο …

Εκτιμώ ότι έχει γίνει μια μεγάλη σε μέγεθος μεταφορά πλούτου εις βάρος των νέων γενιών .  

Σύμφωνα με διεθνείς μελέτες οι πολίτες με χαμηλά επίπεδα  χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο υπερχρέωσης και  χρεωκοπίας ,παρουσιάζουν αδυναμία αποτελεσματικής διαχείρισης ατομικού και οικογενειακού πλούτου ,και παρουσιάζουν έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό τους  ,έντονο χρηματοοικονομικό άγχος καθώς και  έλλειψη αυτοπεποίθησης  και ελέγχου της ζωής τους.

 

Αντίθετα οι πολίτες που χαρακτηρίζονται από  χρηματοοικονομικό εγγραμματισμό   (αλφαβητισμό) σε γενικές γραμμές διαχειρίζονται  πιο αποτελεσματικά τα εισοδήματα τους ,είναι χρηματοοικονομικά υπεύθυνοι ,προγραμματίζουν καλύτερα το μέλλον τους και αντιλαμβάνονται καλύτερα την αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων   .

Ως εκ τούτου οι ευθύνες είναι  πολλές και διαχέονται σε πολλούς από  αυτούς που αναφέρατε αλλά το θέμα είναι τι μπορούμε να κάνουμε από εδώ και πέρα .Η κρίση από την πανδημία αναδεικνύει το πόσο σημαντικό είναι να χρησιμοποιούμε τους πόρους της οικονομίας με σύνεση και ιδιαίτερη προσοχή .  

Τα κράτη που χρησιμοποίησαν  με σύνεση τους πόρους τους έχουν καλύτερη κοινωνική προστασία ,καλύτερα συστήματα υγείας και  κοινωνικής ασφάλισης σε αντίθεση με χώρες που βρέθηκαν στο έρμαιο της  υπερχρέωσης και των δανείων τους .    

 

* Μιλήστε μας λίγο για την δομή που επιλέξατε να προσεγγίσετε τους νεαρούς μαθητές.

 

Ήθελα να δώσω μία ολιστική εικόνα της οικονομικής ιστορίας και όχι αποσπασμένες γνώσεις όπως γίνεται συνήθως στα βιβλία των οικονομικών είτε αυτά αναφέρονται στα παιδιά είτε στους μεγάλους  .

Το βιβλίο ξεκινά λοιπόν  με  την ιστορία  του χρήματος από την προϊστορική εποχή μέχρι και την σημερινή πραγματικότητα όπου γίνεται αναφορά στο ψηφιακό χρήμα και το bitcoin .

Στην συνέχεια στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται εκτενής αναφορά στον ρόλο και στην χρησιμότητα των τραπεζών αναλύοντας τον ρόλο τους ,την διαφορά των πιστωτικών με τις χρεωστικές κάρτες , τι είναι τα ΑΤΜ  ‘s ,  το e banking , αλλά και  τι είναι οι  ανέπαφες συναλλαγές.

 

Στο κεφάλαιο 3 αναλύονται οι διαφορές των αγαθών και υπηρεσιών , τα είδη των φόρων και  ο ρόλος τους ,ενώ στο κεφάλαιο 4 εντοπίζονται οι διαφορές των αναγκών και επιθυμιών ,ένα κεφάλαιο ιδιαίτερης σπουδαιότητας τόσο για τα παιδιά όσο και για τους μεγάλους.

Η  αποταμίευση, οι σκοποί της και ορισμένοι απλοί  και έξυπνοι τρόποι  για να αυξήσουμε την αποταμίευση   αναλύονται  στο πέμπτο κεφάλαιο, ενώ   στο 6ο κεφάλαιο αναλύεται ο ρόλος του προγραμματισμού (budgeting) παρουσιάζοντας  ένα απλοποιημένο παράδειγμα των εσόδων και  των εξόδων.

Η έξυπνη κατανάλωση αναλύεται στο έβδομο κεφάλαιο, ενώ στο 8ο και τελευταίο  κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στην φιλανθρωπία και στην έννοια του εθελοντισμού.

Σε μια εποχή με σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες ,και κακοδιαχείριση των φυσικών πόρων του πλανήτη αναδεικνύονται οι έννοιες της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης και του εθελοντισμού. 

 

Από τις  113 περίπου σελίδες το βιβλίο περιλαμβάνει πάνω από 30 σελίδες  διαδραστικές ασκήσεις , κρυπτόλεξα, σταυρόλεξα και μία σειρά από παιδικές και όχι μόνο ψευδαισθήσεις (illusions) .

Οι ψευδαισθήσεις βοηθούν τα παιδιά να καταλάβουν την μεγάλη εικόνα και να συνειδητοποιήσουν ότι δεν πρέπει να βλέπουν την κουρτίνα ,αλλά όπως έλεγε  και ο Καζαντζάκης τι κρύβεται πίσω από αυτήν!

 

* Γιατί πιστεύετε ότι ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός  αποτελεί μια απαραίτητη δεξιότητα για τον 21ο   αιώνα ;

 

Η πολυπλοκότητα του χρηματοοικονομικού συστήματος απαιτεί  την κατανόηση του ,αφού όλες σχεδόν οι δράσεις μας και  τελικά η ποιότητα της ζωής μας επηρεάζεται (   χωρίς να συμφωνώ  αλλά αυτή είναι η πραγματικότητα !)  άμεσα ή έμμεσα από τις αγορές  χρήματος και κεφαλαίου . Η  εκπαίδευση των παιδιών μας  , οι επενδύσεις μας, οι επενδύσεις των ασφαλιστικών μας ταμείων ,  η ποιότητα της ζωής μας ,ακόμα και το ύψος των  συντάξεων και φυσικά ο    πλούτος της χώρας μας   σε ένα μεγάλο βαθμό εξαρτώνται  από την αποτελεσματική  ή μη λειτουργία των αγορών . 

Οι χρηματοπιστωτικές αγορές μεταβάλλονται ταχύτατα κυρίως λόγω των τεχνολογικών εξελίξεων αυτό που ονομάζουμε fintech  (financial technology) . 

Ταυτόχρονα οι επαναλαμβανόμενες κρίσεις  αποδεικνύει πόσο ευάλωτο είναι το σύστημα και πόσο απροστάτευτοι είναι οι πολίτες  σε τέτοιες ακραίες καταστάσεις ιδιαίτερα αυτές που αποτελούν τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες .

 

Αυτό το βλέπουμε και σήμερα με την πανδημία του κορωνιού  που τις επιπτώσεις δεν τις έχουμε συνειδητοποιήσει  ακόμα. 

Για τον λόγο αυτό πολλές κυβερνήσεις σε ολόκληρο τον κόσμο ,ο ΟΟΣΑ ,ακόμα και η  UNICEF έχουν αναλάβει δράσεις για την προώθηση της χρηματοοικονομικής γνώσης και της χρηματοοικονομικής ενδυνάμωσης των πολιτών αφού έχει αποδειχθεί ότι η πλειοψηφία των πολιτών παγκοσμίως θεωρούνται χρηματοοικονομικά αναλφάβητοι   . 

Σύμφωνα με σχετικά πρόσφατα έρευνα της Standards and Poor ‘s (2015) δύο στους τρεις πολίτες σε ολόκληρο τον κόσμο χαρακτηρίζονται ως χρηματοοικονομικά αναλφάβητοι, αφού αδυνατούν να απαντήσουν σε απλές ερωτήσεις ανατοκισμού  , πληθωρισμού και διασποράς του κινδύνου.

 

Το πως διαμορφώνεται το  ΑΕΠ,  ποιες είναι  οι συνιστώσες του  ,τι σημαίνει ποσοτική χαλάρωση και τι επιπτώσεις έχει στο μελλοντικό ύψος των συντάξεων ,τι είναι τα ομόλογα  , τι ακριβώς σημαίνει διασπορά του κινδύνου είναι πολύ  απλές έννοιες  αλλά  η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού δεν τα γνωρίζει .

 

Καταλαβαίνετε όταν μιλάμε λοιπόν για πολύ πιο δύσκολες χρηματοοικονομικές έννοιες όπως είναι  :  spreads ,  financial contagion , hedge funds, fintech ,financial health,financial fragility ,financial empowerment και φυσικά χρηματοοικονομική υπευθυνότητα (financial responsibility) πόσο δύσκολο είναι για τους απλούς πολίτες να κατανοήσουν την πολυπλοκότητα ενός πολύπλοκου παγκοσμιοποιημένου περιβάλλοντος που περιλαμβάνει πολλούς συμμετέχοντες, με διαφορετικά συμφέροντα και  με διαφορετικό ύψος διαχειριζόμενων κεφαλαίων που έχει επιπτώσεις στην τελική  διαμόρφωση των τιμών  .

 

* Πιστεύετε ότι η χρηματοοικονομική γνώση πρέπει να ξεκινά από μικρή ηλικία και γιατί; Θεωρείτε ότι είναι εφικτό να ενσωματωθεί στο υφιστάμενο εκπαιδευτικό σύστημα ένα πρόγραμμα χρηματοοικονομικής για παιδιά ;

Ανεπιφύλακτα ναι. 

Σύμφωνα με   πρόσφατη μελέτη του ΟΟΣΑ   (10 ) χώρες ήδη έχουν   υιοθετήσει υποχρεωτικά μαθήματα χρηματοοικονομικής γνώσης   στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση , ενώ  άλλες 15 προαιρετικά . 

Έχουν ήδη προηγηθεί φυσικά εμπεριστατωμένες μελέτες από ερευνητές και ψυχολόγους του ΟΟΣΑ  και της  UNICEF όπου τα ευρήματα συμφωνούν ότι τα  παιδιά μπορούν  από μικρή ηλικία, να κατανοήσουν τις προαναφερθείσες βασικές χρηματοοικονομικές και άλλες έννοιες . 

Η αναγνώριση των κερμάτων όπως και η αποταμίευση  ως έννοια έχει αποδειχθεί ότι μπορεί να εισαχθεί στη ζωή ενός παιδιού ακόμα και από την ηλικία των 4 ετών.

Οι ψυχολόγοι προτείνουν ότι τα παιδιά μπορούν και πρέπει να  κατανοήσουν βασικές έννοιες όπως για παράδειγμα οι ανάγκες, οι επιθυμίες, τo χρήμα, η αποταμίευση, η εργασία, η επιχειρηματικότητα, ο δανεισμός, ο προϋπολογισμός, η φιλανθρωπία κ.ά. 

Αν επιθυμούμε  να διαμορφώσουμε μια μελλοντική κοινωνία συνειδητοποιημένων και χρηματοοικονομικά εγγράμματων πολιτών η προσπάθειά μας πρέπει να ξεκινήσει σήμερα από τα παιδιά στα σχολεία της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης .

* Εκτός από Καθηγητής σε ένα από τα κορυφαία Πανεπιστήμια της χώρας, όπως είναι το Πανεπιστήμιο Πειραιά, είστε και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού . Μιλήστε μας λίγο για τους στόχους του Ινστιτούτου, τις πρωτοβουλίες που έχει αναλάβει αλλά και τα μελλοντικά του σχέδια.

 

Οι εθελοντικές δράσεις που υλοποιούμε έχουν σαν στόχο την διάχυση της χρηματοοικονομικής γνώσης σε ολόκληρη  Ελληνική κοινωνία ,αλλά κυρίως  στα παιδιά .

 

Μία πρώτη εκτίμηση του έργου του Ινστιτούτου περιλαμβάνει τρία βιβλία χρηματοοικονομικής για παιδιά ,ένα αξιόλογο site  το gfli.gr   το οποίο απευθύνεται όχι μόνο στα παιδιά αλλά σε όλες τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, διαλέξεις σε δημοτικά σχολεία  και τα Γυμνάσια από την Αστυπάλαια μέχρι το Αρσάκειο, τρία διεθνή Συνέδρια με συμμετέχοντες από όλο τον κόσμο ,  παρεμβάσεις στο  site και συγγραφή πάνω από 50 πρωτότυπα άρθρα στην Βιβλιοθήκη του site  για τις νέες τάσεις της Χρηματοοικονομικής και  της Τεχνολογίας .

Υπολογίζω ότι πάνω από 1500 μαθητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης  έχουν παρακολουθήσει παρουσιάσεις  μου για την  σωστή διαχείριση των χρημάτων και ιδιαίτερα  για τον σημαντικό ρόλο της αποταμίευσης .Επιπλέον πάνω από  1000 φοιτητές  έχουν παρακολουθήσει διαλέξεις μου σε πιο προχωρημένα θέματα όπως ο Χρηματοοικονομικός Αλφαβητισμός ,η  Χρηματοοικονομική Τεχνολογία  (Fintech) και τα κρυπτονομίσματα  (cryptocurrencies) .  

Επιπλέον στα παιδιά του δημοτικού έχουν δοθεί δωρεάν από το πρόγραμμα εταιρικής διακυβέρνησης   της Interamerican πάνω από  5 .000 αντίτυπα των δύο βιβλίων. . 

 

Κάθε χρόνο τον Απρίλιο  και επί  τρία χρόνια γίνεται διεθνές επιστημονικό συνέδριο το οποίο φιλοξενείται  στους χώρους του Χρηματιστηρίου των Αθηνών και κάτω από την αιγίδα του Χρηματιστηρίου και του Πανεπιστημίου του Πειραιά.

 

Την ίδια στιγμή θέλουμε να προωθήσουμε την ιδέα του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού και στο  διεθνές επίπεδο και ήδη το έχουμε καταφέρει!

Ήδη τρία επιστημονικά  μου άρθρα  με  affiliation το  Hellenic Financial Institute έχουν δημοσιευτεί σε κορυφαία επιστημονικά περιοδικά  στον κόσμο  στον χώρο της Χρηματοοικονομικής όπως είναι το Applied Economics (2018)  ,The European Journal of Finance (2019) ,. International Review of Foinancial Analysis (2020)  .

Μάλιστα στο τέλος του 2019  δημοσιεύτηκε το άρθρο με τίτλο « Financial literacy and financial well-being among generation-Z university students: Evidence from Greece «» από τους N. Philippas & C. Avdoulas επιστημονικού συνεργάτη του Ινστιτούτου, σε ένα από τα καλύτερα επιστημονικά περιοδικά στον κόσμο στον χώρο της Χρηματοοικονομικής στο The European Journal of Finance (December  2019 ).

 

*. Πως εκτιμάτε την πρόσφατη κρίση με την πανδημία του Κορωνιού ;  Τι θα μπορούσαμε να διδαχθούμε από αυτήν  .

 

Η κρίση αυτή δείχνει πόσο ευάλωτο είναι το  υπάρχον παγκόσμιο σύστημα και  κατ επέκταση  οι πολίτες από τέτοια έκτακτα γεγονότα .

Η  επόμενη ημέρα πρέπει  να  είναι μια άλλη μέρα ,με άλλες αξίες και άλλες προτεραιότητες όπως η ποιότητα της ζωής και η ευημερία (wellbeing) tων πολιτών και όχι στην κερδοφορία των επιχειρήσεων και   στην υπερκατανάλωση . 

Οι προκλήσεις του μέλλοντος πρέπει να βρουν  τους πολίτες της χώρας μας προετοιμασμένους και η εκπαίδευση μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη νέα παγκόσμια πραγματικότητα .