KAPKINIKOI ΔEIKTEΣ
H Σημασία τους στην Πρόληψη, τη Διάγνωση και την Θεραπεία των Νεοπλασιών
Τα κακοήθη νεοπλάσματα αποτελούν στις μέρες μας μία από τις συχνότερες πέραν των ατυχημάτων αιτίες θανάτου. Συγκεκριμένα κατέχουν τη δεύτερη θέση μετά τις καρδιαγγειακές παθήσεις και μάλιστα με συνεχή τάση αύξησης του ποσοστού τους. Αυτό οφείλεται κυρίως στην αύξηση του μέσου όρου ζωής του πληθυσμού, μια που η συχνότητα εμφάνισης των κακοήθων νεοπλασμάτων αυξάνει σημαντικά με την ηλικία. Ακόμα, οφείλεται στην επιβάρυνση του περιβάλλοντος από διάφορες καρκινογόνες ουσίες ή ακτινοβολίες και σε διατροφικές ή άλλες συνήθειες (κάπνισμα), που και αυτές συμβάλλουν στην εμφάνιση νεοπλασιών.
Δυστυχώς, η διάγνωση των νέων περιπτώσεων καρκίνου δε γίνεται πάντα έγκαιρα, όταν δηλαδή ο όγκος είναι μικρός σε μέγεθος και περιορισμένος, οπότε μπορεί να αφαιρεθεί τελείως χειρουργικά (στάδιο 1 ή 2 της νεοπλασματικής νόσου). Η διάγνωση γίνεται πολλές φορές όταν ο όγκος είναι ήδη μεγάλος (στάδιο 3) και έχει κάνει μεταστάσεις σε άλλα όργανα του σώματος, όταν δηλαδή βρισκόμαστε σε προχωρημένο στάδιο της νόσου, όπου η θεραπεία δεν έχει πάντα την ίδια αποτελεσματικότητα.
Ήταν επιτακτική ανάγκη, επομένως, η εύρεση έγκαιρων σημείων ή συμπτωμάτων της νεοπλασματικής νόσου, που θα μας επιτρέψουν την έγκαιρη διάγνωση, πριν γίνουν δηλαδή μεταστάσεις και την όσο το δυνατόν πιο έγκαιρη ιατρική αντιμετώπιση. Έτσι μόνο μπορούν άτομα με καρκίνο να επιβιώσουν περισσότερο, να έχουν καλύτερη ποιότητα ζωής ή ακόμα και να θεραπευτούν τελείως.
Η μεταμόρφωση ενός προηγούμενα φυσιολογικού κυττάρου σε νεοπλασματικό οδηγεί στην παραγωγή και την έκκριση από αυτό στην κυκλοφορία παθολογικών συγκεντρώσεων διαφόρων ουσιών. Οι ουσίες αυτές είναι γνωστές ως νεοπλασματικοί ή καρκινικοί δείκτες. Ονομάζονται έτσι γιατί μπορούν να ανιχνεύσουν την ύπαρξη νεοπλασίας στα πρώιμα στάδια, ώστε να είναι αποτελεσματικότερη και η θεραπεία, πριν ακόμα εμφανισθούν κλινικά συμπτώματα ή διαγνωσθεί η νεοπλασία με άλλες κλινικοεργαστηριακές μεθόδους. Οι ουσίες αυτές:
1. είτε παράγονται από τα καρκινικά κύτταρα και φυσιολογικά βρίσκονται σε πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις
2. είτε είναι φυσιολογικές ουσίες των ιστών που λόγω της νεοπλασίας σε συγκεκριμένο σημείο του σώματος εμφανίζονται στην κυκλοφορία
Ο ορισμός που δίνεται από την κλινική Χημεία για τους καρκινικούς δείκτες είναι ο εξής: Καρκινικός δείκτης είναι κάθε ουσία που βρίσκεται στα καρκινικά κύτταρα ή παράγεται από αυτά και εκκρίνεται στα βιολογικά υγρά, ή που παράγεται από τον υγιή οργανισμό ως απάντηση στην παρουσία του όγκου και της οποίας η ύπαρξη ή η αύξηση της συγκέντρωσής της πάνω από τα φυσιολογικά όρια σχετίζεται με την παρουσία, την ανάπτυξη, τη διάγνωση ή και την πρόγνωση ενός κακοήθους όγκου.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, ο ιδανικός καρκινικός δείκτης θα ήταν μία ουσία η οποία θα μπορούσε να μετρηθεί στο αίμα, την οποία θα την βρίσκαμε μόνο σε ασθενείς με συγκεκριμένο είδος καρκίνου και που η αύξηση ή η μείωση της συγκέντρωσής της στο αίμα θα σχετιζόταν άμεσα με το στάδιο της νόσου, με την αντίδραση του οργανισμού στη θεραπεία και με την μετέπειτα πρόγνωση. Δυστυχώς, τέτοιος δείκτης που να τα συγκεντρώνει όλα δεν έχει βρεθεί ακόμη.
Kλινικές εφαρμογές
Με τη μέτρηση των καρκινικών δεικτών στα βιολογικά υγρά του οργανισμού προσπαθούμε να πετύχουμε τα εξής:
1. Έγκαιρη διάγνωση με την πρώιμη ανεύρεση της νεοπλασίας σε αρχικά στάδια που θα οδηγήσει στην πλήρη θεραπεία της και με τον λεγόμενο προληπτικό ή προσυμπτωματικό έλεγχο, που σκοπό έχει να ανιχνεύσει την παρουσία όγκου σε ασυμπτωματικά, φυσιολογικά και υγιή άτομα από τον γενικό πληθυσμό ή από ομάδες υψηλού κινδύνου πριν από την εμφάνιση συμπτωμάτων.
2. Διαφορική διάγνωση της νεοπλασίας από άλλους κακοήθεις ή καλοήθεις όγκους με σκοπό την επιλογή της κατάλληλης θεραπείας κατά περίπτωση.
4. Εκτίμηση της φύσης της παθοφυσιολογίας και του μεγέθους του όγκου.
5. Εκτίμηση της κλινικής σταδιοποίησης και ταξινόμησης του όγκου, δηλαδή εκτίμηση της έκτασης, της εξάπλωσης και του σταδίου.
6. Πρόγνωση της σοβαρότητας και της εξέλιξης της νεοπλασίας.
7. Αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της θεραπευτικής αγωγής που θα αντικατοπτρίζεται στην μείωση της τιμής των καρκινικών δεικτών.
8. Παρακολούθηση ( follow up ) του αποτελέσματος της θεραπείας με σκοπό την έγκαιρη ανίχνευση υποτροπής της νόσου.
9. Έλεγχος μεταστάσεων πριν ακόμα εμφανιστούν τα κλινικά συμπτώματα.
Οι καρκινικοί δείκτες αναλυτικά
Ο πρώτος καρκινικός δείκτης που έχει αναφερθεί από το 1847 ήταν η πρωτεΐνη Bence – Jones της οποίας η παρουσία είναι διαγνωστική του πολλαπλού μυελώματος. Από το 1928 έως το 1963 ανακαλύφθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν η ορμόνη χοριακή γοναδοτροπίνη ( hCG ) και άλλες πρωτεΐνες. Μόνο μετά το 1963, με την ανακάλυψη του Καρκινοεμβρυϊκού αντιγόνου ( CEA ) και της α-φετοπρωτεΐνης ( AFP ), άρχισαν οι καρκινικοί δείκτες να χρησιμεύουν πραγματικά για τη διάγνωση, τη διαφορική διάγνωση, την πρόγνωση, την θεραπεία και την παρακολούθηση των υποτροπών και των μεταστάσεων των όγκων.
Η ιατρική επιστήμη έχει σήμερα στη διάθεσή της πάνω από 100 διαφορετικούς καρκινικούς δείκτες. Εδώ θα κάνουμε μία αναφορά στους συχνότερα απαντώμενους από αυτούς.
Καρκινοεμβρυϊκό αντιγόνο ( CEA ). Είναι αυξημένο σε αδενοκαρκίνωμα του παχέως εντέρου, αλλά και σε καρκινώματα του μαστού, του στομάχου, του παγκρέατος, του ήπατος και του πνεύμονος. Μικρότερες αυξήσεις παρατηρούνται σε καλοήθεις παθήσεις όπως φλεγμονώδεις παθήσεις του εντέρου, φυματίωση, κίρρωση ήπατος και σε καπνιστές.
Οι φυσιολογικές του τιμές είναι:
έως 3,4 ng / ml για μη καπνιστές
έως 4,3 ng / ml για καπνιστές
Ειδικό προστατικό αντιγόνο ( PSA ). Είναι από τους σημαντικότερους καρκινικούς δείκτες, γιατί χρησιμοποιείται εύκολα για τον προληπτικό έλεγχο υγιών ανδρών. Παράγεται από τον προστατικό αδένα κυρίως και είναι αυξημένο στον καρκίνο του προστάτη. Μικρότερη αύξησή του όμως βλέπουμε και στην καλοήθη υπερπλασία του προστάτη που εμφανίζεται σε πολλούς άνδρες με την αύξηση της ηλικίας, καθώς επίσης και σε μικροβιακές φλεγμονές του προστάτη (προστατίτιδες).
Οι φυσιολογικές του τιμές είναι: έως 4 ng / ml για τους άνδρες
Ελεύθερο προστατικό αντιγόνο ( free PSA ). Πρόκειται για κλάσμα του ολικού PSA , το οποίο και αυτό χρησιμοποιείται για τη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη. Όσο μεγαλύτερο είναι το ποσοστό του free PSA σε σχέση με το PSA , τόσο ελαττώνονται οι πιθανότητες κακοήθειας του προστάτη.
Τα όρια του κλάσματος freePSA / PSA για τους άνδρες είναι:
μικρότερο από 0,10: ύποπτο για κακοήθεια
0,10 έως 0,25: αμφίβολο
μεγαλύτερο από 0,25: φυσιολογικό
α-φετοπρωτεΐνη ( AFP ). Είναι κυρίως δείκτης του ηπατοκυτταρικού καρκινώματος, αλλά επίσης και του εμβρυϊκού καρκινώματος του όρχεως, του τερατώματος του όρχεως και των όγκων του λεκιθικού ασκού. Ελαφρά αυξημένες τιμές βρίσκουμε και στην ηπατίτιδα και την κίρρωση του ήπατος. Χαρακτηριστικό είναι ότι αυξάνει και κατά την εγκυμοσύνη από την 12-14η εβδομάδα φθάνοντας το μέγιστο την 32η εβδομάδα της κύησης.
Οι φυσιολογικές του τιμές είναι :
έως 7 ng / ml για άνδρες και γυναίκες (εκτός των εγκύων)
β-χοριακή γοναδοτροπίνη. Είναι η χαρακτηριστική ορμόνη της κύησης που μας βοηθά να καθορίσουμε αν ένα test -κυήσεως είναι ΘΕΤΙΚΟ ή ΑΡΝΗΤΙΚΟ. Φυσιολογικά σε εγκυμοσύνη αρχίζει να αυξάνει από τη στιγμή που το γονιμοποιημένο ωάριο εμφυτεύεται στην μήτρα. Αύξησή της παρατηρείται σε τροφοβλαστικούς όγκους, σε καρκίνο του μαστού και σε κακοήθεις όγκους των όρχεων.
Οι φυσιολογικές του τιμές είναι:
για τους άνδρες έως 3 mIU/ml
για τις γυναίκες έως 6 mIU/ml
Καρκινικό αντιγόνο CA 19-9. Αυξάνει σε κακοήθη νεοπλάσματα του παγκρέατος και λιγότερο του στομάχου, του παχέως εντέρου και των χοληφόρων. Μικρή αύξηση μπορεί να παρατηρηθεί και σε ηπατίτιδα, παγκρεατίτιδα, χολοκυστίτιδα και κυστική ίνωση.
Οι φυσιολογικές του τιμές είναι: έως 39 IU/ml
Καρκινικό αντιγόνο CA 15-3.Είναι ο σημαντικότερος δείκτης για τον καρκίνο του μαστού. Χρησιμοποιείται τόσο για την επιβεβαίωση της διάγνωσης του καρκίνου προεγχειρητικά, όσο και για την παρακολούθηση του ασθενούς μετεγχειρητικά ως δείκτης εμφάνισης μεταστάσεων. Αύξησή του μπορεί να παρατηρηθεί και σε κακοήθη νεοπλάσματα των βρόγχων, του παγκρέατος, του παχέως εντέρου και των ωοθηκών. Επίσης μικρή αύξηση μπορεί να παρατηρηθεί και σε καλοήθεις παθήσεις, όπως ηπατίτιδα ή παθήσεις των πνευμόνων, των ωοθηκών ή του μαστού.
Οι φυσιολογικές του τιμές είναι: έως 25 IU/ml για γυναίκες
Καρκινικό αντιγόνο CA 125. Κυρίως αυξάνει σε περιπτώσεις καρκίνου των ωοθηκών. Επίσης βρίσκεται μερικές φορές αυξημένο σε καρκίνο του παγκρέατος, του μαστού, του ενδομητρίου, του πνεύμονα και σε καλοήθεις παθήσεις όπως ενδομητρίωση, κίρρωση, παγκρεατίτιδα, αλλά και στο πρώτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης.
Οι φυσιολογικές του τιμές είναι: έως 35 IU/ml
Καρκινικό αντιγόνο CA 50. Αυξάνει σε καρκίνο του παχέως εντέρου, του στομάχου, του παγκρέατος, των πνευμόνων, της μήτρας, του προστάτη και του μαστού. Επίσης παρουσιάζει μικρή αύξηση σε καλοήθεις παθήσεις όπως παγκρεατίτιδα, ηπατίτιδα και χολοκυστίτιδα
Οι φυσιολογικές του τιμές είναι: έως 30 IU/ml
Η Κλινική «ΑΓΙΟΣ ΛΟΥΚΑΣ», έχοντας ένα πλήρως εξοπλισμένο διαγνωστικό εργαστήριο, είναι σε θέση σήμερα να εκτελεί μετρήσεις όλων των καρκινικών δεικτών που θεωρούνται απαραίτητοι για τη σωστή διάγνωση, θεραπεία και παρακολούθηση κάθε νεοπλασίας. Επίσης βρίσκεται σε μια συνεχή διαδικασία αξιολόγησης και προσθήκης νέων μικροβιολογικών εξετάσεων, με γνώμονα την ακόμα καλύτερη αντιμετώπιση των διαφόρων ασθενειών.
