Της ψυχολόγου
Χριστίνας Παξινού
Κατ’ αρχάς,θα πρέπει να πούμε ότι όλοι οι άνθρωποι λέμε ψέματα,άλλοι λιγότερο και άλλοι περισσότερο,άλλοι μικρότερα και άλλοι μεγαλύτερα.Είναι ανθρώπινο και δεν μας κάνει κακούς χαρακτήρες.Σύμφωνα με έρευνες,μάλιστα, υπάρχει εγγενής προδιάθεση των ανθρώπων στο ψέμα,ως στοιχείο της εξελικτικής μας ανάπτυξης.Γι’ αυτό και θεωρείται φυσιολογικό και αναμενόμενο να λέμε κάποια ψέματα.Άλλωστε, ακόμη και τα κοινωνικά στερεότυπα δέχονται ως ανεκτά κάποια -κατά συνθήκη συνήθως- ψέματα.
Κατά συνθήκην ψεύδη
Είναι τα πλέον συνηθισμένα.Αυτά στα οποία θα υποπέσει ακόμα και ο πιο ειλικρινής από εμάς.Μπορεί να καταφύγουμε σε αυτά για να μην αναγκαστούμε να μπούμε σε λεπτομέρειες για ένα ευαίσθητο προσωπικό δεδομένο, για να μη στενοχωρήσουμε κάποιον, για να ξεφύγουμε από μια δύσκολη θέση.Το ζήτημα σε αυτές τις περιπτώσεις δεν είναι ότι λέμε ψέματα, αλλά γιατί τα λέμε.Για παράδειγμα,όταν μας ρωτάνε για τον μισθό μας,λέμε ψέματα επειδή δεν θέλουμε να φανούμε αγενείς και να προσβάλουμε τον άλλον που ρωτάει λέγοντάς του «δεν σε αφορά» ή επειδή θέλουμε να δημιουργήσουμε μία επίπλαστη εικόνα του εαυτού μας, π.χ. λέγοντας ότι παίρνουμε περισσότερα λεφτά για να κάνουμε επίδειξη ή λιγότερα για να μας λυπούνται.
Λανθάνει ανασφάλεια πίσω από το ψέμα
Συνήθως τα ψέματα δείχνουν ανασφάλεια και συχνά προσφεύγουμε σε αυτά για να καλύψουμε κάποιο αρνητικό αίσθημα για τον εαυτό μας.Για παράδειγμα, κάποιος λέει ότι έχει κάνει σπουδές που δεν έχει κάνει, γιατί νιώθει μειονεκτικά, πιθανώς επειδή δεν είναι τόσο μορφωμένος όσο οι άλλοι.Επίσης, όταν λέμε κάποιο συγκεκριμένο ψέμα συστηματικά, τότε και πάλι έχουμε κάποιους λόγους που το κάνουμε.Έτσι,μια γυναίκα που δεν αποκαλύπτει ποτέ την ηλικία της πιθανότατα είτε δεν την έχει αποδεχτεί η ίδια είτε πιστεύει ότι θα επηρεάσει τις σχέσεις της με τους άλλους.
Ο δρόμος για την κόλαση ήταν στρωμένος με καλές προθέσεις;
Τα ψέματα δεν είναι ούτε καλά ούτε κακά.Αυτό κρίνεται κατά περίπτωση και κυρίως από την πρόθεση αυτού που τα λέει, αλλά και από το αποτέλεσμα που έχουν στους αποδέκτες.Δεν είναι δυνατόν να γενικεύσουμε.Δεν μπορούμε επίσης να πούμε ότι είναι κακά τα πολλά ψέματα,γιατί το πόσα ψέματα θα πει κάποιος έχει να κάνει με τις συνθήκες.Αν, βέβαια,χωρίς λόγο κάποιος λέει τακτικά ψέματα,τότε μιλάμε για παθολογική κατάσταση.
Είναι η ειλικρίνεια αρετή;
Κατ’ αρχάς θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι είναι άλλο πράγμα η ειλικρίνεια στην επικοινωνία μας με τους άλλους και απέναντι στον εαυτό μας και διαφορετικό το να φτάνουμε στο άλλο άκρο και να μοιραζόμαστε τα πάντα.Η απόλυτη ειλικρίνεια δεν είναι εφικτή και σίγουρα δεν είναι αρετή.Αυτό που πρέπει να κατανοήσουμε είναι ότι ούτε το ψέμα είναι πάντα κακό ούτε η αλήθεια είναι πάντα καλή.Αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι είναι αναγκαία τα κατά συνθήκην ψέματα και ότι χρειάζεται λίγη διπλωματία ώστε να προστατέψουμε τόσο τον εαυτό μας όσο και τους άλλους.Έτσι,κατά περίπτωση,το ψέμα μπορεί να είναι βοηθητικό ή και αναγκαίο.
Δεν λέω ψέματα, υπερβάλλω
Η υπερβολή είναι φυσικά μια μορφή ψέματος και έχει να κάνει με τη συνειδητή πρόθεση κάποιου να παρουσιάσει μια διαφορετική εικόνα της πραγματικότητας.Μπορεί να είναι στοιχείο του χαρακτήρα ενός ανθρώπου που είτε βλέπει τα πράγματα πολύ θεατρικά και άρα υπερβολικά είτε θέλει να εντυπωσιάσει με τις υπερβολές του είτε τα παίρνει όλα πολύ «βαριά» και υπερβάλλει είτε θέλει να γίνει ή να φανεί πιο ενδιαφέρων στους άλλους.
Πότε να μας ανησυχήσουν τα ψέματα των παιδιών;
Τα παιδιά μέχρι και τα 6 ή 7 τους χρόνια είναι αναμενόμενο να λένε ψέματα,γιατί δεν μπορούν να ξεχωρίσουν την πραγματικότητα από τη φαντασία. Συνεπώς,δεν πρέπει να ανησυχούμε.Τα πράγματα αλλάζουν αν παρατηρήσουμε ότι το παιδί υποστηρίζει τα ψέματα έντονα, τα επαναλαμβάνει συστηματικά ή ζει μέσα σε αυτά ακόμη και μετά την ηλικία των 7 ετών.Σε μια τέτοια περίπτωση,είναι σκόπιμο να συμβουλευτούμε κάποιον ειδικό.
Πώς να κρυφτείς απ’τα παιδιά…;
Μοιραία θα πούμε κάποια ψέματα στα παιδιά μας.Ωστόσο,δεν είναι καλή ιδέα να λέμε συστηματικά ψέματα και ειδικά για πράγματα ουσίας,γιατί τα παιδιά θα νιώσουν κάποια στιγμή ανασφάλεια όταν μάθουν την αλήθεια και καταλάβουν ότι λέγαμε ψέματα.Αυτό που είναι θεμιτό είναι να λέμε ψέματα για να διαχειριστούμε μία δύσκολη κατάσταση,π.χ. που μπορεί να γίνει έκρυθμη.Σίγουρα δεν πρέπει να λέμε ψέματα για τα ευαίσθητα θέματα,όπως ο θάνατος,αλλά να τους τα εξηγούμε ανάλογα με την ηλικία τους.
Μυθομανείς
Δεν είναι βέβαια πολύ συχνό,αλλά συμβαίνει.Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που «κατασκευάζουν» ιστορίες και ζουν μέσα σε αυτές, οι λεγόμενοι μυθομανείς.Πρόκειται για κάτι παθολογικό, κυρίως όταν το άτομο αισθάνεται ότι πράγματι ζει σε αυτήν την κατάσταση που το ίδιο έχει επινοήσει ή ακόμα χειρότερα όταν έχει και ψευδαισθήσεις.Αν έχει επίγνωση ότι λέει ψέματα και παρ’ όλα αυτά θέλει να πείσει τους άλλους, τότε πιθανότατα πρόκειται για μια βαθύτατη ανασφάλεια που νιώθει που το «αναγκάζει» να πει ψέματα,για τα οποία κατά πάσα πιθανότητα μετά θα μετανιώσει.Σε κάθε περίπτωση,ο παθολογικός ψεύτης χρειάζεται να ζητήσει τη βοήθεια κάποιου ειδικού.
Πώς αντιμετωπίζουμε τον ψεύτη
Όταν κάποιος μας λέει ψέματα και το αντιλαμβανόμαστε,δεν χρειάζεται να κρατάμε τα προσχήματα,ούτε να ανησυχούμε μήπως τον στενοχωρήσουμε ή έρθουμε σε ρήξη μαζί του.Αν αυτό που επιδιώκουμε είναι μία ειλικρινής σχέση με τον άλλον,δεν είναι σωστό να νιώθουμε συστολή ή ανέχεια,χρειάζεται να προβούμε στην αποκάλυψη του ψέματος.
- Καλό μήνα. Ένεκα της ημέρας σκεφτήκαμε να μην σας πούμε ψέμα αλλά να αναλύσουμε επιστημονικά τον ψεύτη… Ευχαριστούμε την ψυχολόγο Χριστίνα Παξινού
